SEGREDOS DOS PETROGLIFOS:
PARQUE
ARQUEOLÓXICO DA ARTE RUPESTRE DE CAMPO LAMEIRO (PONTEVEDRA)
ÍNDICE
1.- MOUROS, SERPES E TESOUROS: A MEMORIA SOCIAL DO
CAMPESIÑO GALEGO.
2.- UNHA MARCA XENUINAMENTE GALEGA.
3.- PETROGLIFOS: DE FIGURAS NAS ROCHAS A MONUMENTOS.
4.- Á BEIRA DO ATLÁNTICO.
5.- MILLEIROS DE FIGURAS.
6.- ARQUEOLOXÍA, EN PONTEVEDRA.
6.1.-
COMEZOS.
6.2.-
ITALIANOS, EN CAMPO LAMEIRO.
6.3.-
ACTUALIDADE.
7.- DESVELANDO OS ARQUIVOS DA TERRA.
8.- REXISTRAR E DOCUMENTAR PETROGLIFOS.
8.1.-
SISTEMAS DE CONTACTO.
8.1.1.- FRETADO CON PAPEL CARBÓN.
8.1.2.- CALCO SOBRE
PLÁSTICO.
8.2.-
NOVAS TECNOLOXÍAS.
9.- LABORATORIO DA PAISAXE: CIENCIAS, EN AXUDA DA
ARQUEOLOXÍA.
10.- A PRODUCIÓN DE ALIMENTOS.
10.- A PRODUCIÓN DE ALIMENTOS.
10.1.-
AGRICULTURA.
10.2.-
COLLEITA DE FROITOS.
10.3.- GANDARÍA.
10.4.-
CAZA.
11.- FABRICANDO OBXECTOS: TEXTIS E UTIS.
11.- FABRICANDO OBXECTOS: TEXTIS E UTIS.
11.1.-
TÉXTIL.
11.2.-
UTIS VARIOS.
11.2.1.- VASOS
CERÁMICOS.
11.2.2.- UTIS DE PEDRA.
11.2.3.- METALURXIA.
11.2.4.- ORFEBRERÍA.
12.- ARQUITECTURAS, PARA A VIDA E A MORTE.
12.- ARQUITECTURAS, PARA A VIDA E A MORTE.
12.1.-
ARQUITECTURA, PARA A VIDA.
12.1.1.- O POBOADO.
12.1.2.- ESTRUTURAS
INTERIORES.
12.2.-
ARQUITECTURA, PARA A MORTE.
12.2.1.- AS CISTAS.
13.- PEDRA CONTRA PEDRA.
14.- O CERVO, O SEÑOR DO BOSQUE.
14.1.-
BESTIARIO.
14.1.1.-
REPRESENTACIÓN DE CERVOS.
14.2.-
CAZADORES E XINETES.
14.3.-
ARMAS E GUERREIROS.
15.- NOVOS ENIGMAS.
15.1.-
MAXIA E SIMBOLISMO.
15.1.1.- MAXIA.
15.1.2.- SIMBOLISMO.
15.1.2.1.- A
FECUNDIDADE.
15.1.2.2.- O
SOL.
15.1.2.3.- A
MORTE.
15.2.- TRANSITANDO
ENTRE DOUS MUNDOS.
15.2.1.-
CHAMANISMO.
15.2.2.- VIAXES, EN
ESTADO DE TRANCE.
15.2.3.- DESEÑOS
XEOMÉTRICOS COMA IMAXES ENTÓPTICAS.
15.2.4.- SUSTANCIAS
PSICOTRÓPICAS, AO PÉ DOS PETROGLIFOS.
15.3.-
PETROGLIFOS: FERRAMENTAS DE MANIPULACIÓN SOCIAL?
16.- A CONSERVACIÓN DA MEMORIA. PETROGLIFOS: UN PATRIMONIO AMEAZADO.
16.- A CONSERVACIÓN DA MEMORIA. PETROGLIFOS: UN PATRIMONIO AMEAZADO.
1.- MOUROS, SERPES E TESOUROS: A MEMORIA SOCIAL DO
CAMPESIÑO GALEGO.
A partir dun
produto cultural xa elaborado -por comunidades humanas claramente pretéritas-,
a sociedade campesiña galega proxectou a súa visión do mundo, e reelaborou un
descurso, para o explicar e lle dar sentido.
Nestas lendas, tenden a aparecer, de
xeito reiterado, abraiantes tesouros
custodiados polos mouros –seres
míticos, dotados con poderes máxicos-; serpes,
con poderes fecundantes; e fermosas mulleres, gardando tesouros (as mouras).
2.- UNHA MARCA XENUINAMENTE GALEGA.
Moitos dos deseños
propios dos nosos grabados rupestres teñen sido incorporados á vida cotiá:
imaxe corporativa de numerosos organismos, imaxe comercial de moitos productos
de consumo, ou do mundo da publicidade.
Deste xeito, o público foi
configurando mentalmente un conxunto de imaxes, que considerou propias do
universo simbólico galego, e ás que atribúe carácter identitario.
3.- PETROGLIFOS: DE FIGURAS NAS ROCHAS A MONUMENTOS.
A Red Galega do
Patrimonio Arqueolóxico –RGPA- conta con catro grandes parques arqueolóxicos:
* MEGALITISMO (A Coruña).
* ARTE RUPESTRE (Pontevedra).
* CULTURA CASTREXA (Ourense).
* MUNDO ROMANO (Lugo).
4.- Á BEIRA DO ATLÁNTICO.
A maior parte dos
petroglifos galegos atópanse na franxa máis occidental, en torno ás RÍAS
BAIXAS, acadando a máxima densidade ao longo do río LÉREZ -preto da ría de
PONTEVEDRA-, e, especialmente, nos concellos de CAMPO LAMEIRO e
CERDEDO-COTOBADE (a maior cantidade de rochas gravadas, a maior diversidade de
motivos e as composicións de maiores dimensións).
5.- MILLEIROS DE FIGURAS.
Podemos dividir os motivos dos
petroglifos de Galicia en dous bloques temáticos: xeométrico e naturalista.
Os DESEÑOS XEOMÉTRICOS inclúen:
* CAZOLETAS (buratos).
* CÍRCULOS CONCÉNTRICOS.
* LIÑAS RECTAS (que
entrelazan os círculos concéntricos).
* ESPIRAIS.
* LABIRINTOS.
* LABIRINTIFORMES
(simulan labirintos, aínda que están conformados por unha soa liña).
* CADRADOS (con esquinas
arredondadas).
* RETICULADOS (múltiples
ventaíñas).
* LIÑAS EN ZIG-ZAG.
* ESVÁSTICAS.
* TRISQUEIS.
Os DESEÑOS NATURALISTAS inclúen
motivos figurativos:
* ZOOMORFOS: cervos,
cabalos, cans e ofidios (serpes).
* ARMAS: puñais, espadas,
lanzas, arcos e frechas.
* ÍDOLOS (deuses).
* ANTROPOMORFOS (seres
humanos).
* PEGADAS de humanos e
animais.
* BARCOS.
* PALETAS.
* Cando, nunha
mesma rocha, conviven motivos xeométricos e motivos figurativos, usualmente os
xeométricos SITÚANSE máis arriba, e os figurativos, na zona baixa da rocha.
* Hai numerosos
ARQUEOASTRÓNOMOS que consideran que algúns motivos xeométricos están
relacionados con astros, posicións do sol, etc.
* Crese que as
FENDAS profundas, nos petroglifos, eran consideradas coma portas ao INFRAMUNDO.
Tamén, aproveitaban a presenza de gretas, para SEPARAR ESCEAS, nunha mesma
composición.
* Parece que buscaban
que houbera VETAS de minerais (cuarzo, sobre todo).
6.- ARQUEOLOXÍA, EN PONTEVEDRA.
6.1.- COMEZOS.
FREI MARTÍN
SARMIENTO (século XVIII), xa foi un precursor en estudos arqueolóxicos.
No século XIX, aparece a SOCIEDADE
ARQUEOLÓXICA DE PONTEVEDRA (creada por Casto Sampedro Folgar), que aglutina a
recoñecidos personaxes da vida intelectual e social pontevedresa.
No estudo arqueolóxico da nosa
provincia, cabe destacar unha SAGA FAMILIAR:
* Enrique Campo Sobrino, que ilustra algúns dos mellores debuxos de
petroglifos.
* Ramón Sobrino Buhigas, que aporta o primeiro catálogo de arte
rupestre galega, e de simbolismo, no seu “Corpus
Petroglyphorum Gallaeciae”.
* Ramón Sobrino Lorenzo-Ruza, que aporta un amplísimo coñecemento da
arte rupestre europea.
6.2.- ITALIANOS, EN CAMPO LAMEIRO.
Xa, no século XX,
un grupo de investigadores italianos inclúen os petroglifos galegos como
obxecto de estudo.
De todos eles, destaca EMMANUEL
ANATI (o máis recoñecido investigador da arte rupestre italiana). Os estudos
galegos e portugueses veránse fortemente influenciados polos resultados da súa
investigación, establecendo paralelismos entre as distintas manifestacións da
arte rupestre europea.
6.3.- ACTUALIDADE.
Nos derradeiros
anos do século XX e nos primeiros deste:
* Estánse a realizar
ANÁLISES COMPARATIVAS entre os PETROGLIFOS e outras manifestacións artísticas
atopadas sobre MEGALITOS (tumbas amplas) e CISTAS (tumbas pequenas, en forma de
cubo, para unha soa persoa).
* Comézanse a considerar
os petroglifos como MARCAS NA PAISAXE (ao seu redor, practicaban numerosos
cambios no terreo).
* Refórzase o CONTIDO
SOCIAL, na análise dos petroglifos (posiblemente, en torno a eles se
realizarían cerimonias chamánicas; ademais, as esceas representadas dannos
pistas sobre a xerarquía social).
7.- DESVELANDO OS ARQUIVOS DA TERRA.
Os arqueólogos non
traballan sos: especialistas en poles, sedimentos, carbóns, rochas, fauna e
sistemas de datación axudan a reconstruir a vida cotiá das comunidades que,
milleiros de anos atrás, habitaron este territorio.
Unhas veces, a intervención
prodúcese na base dalgúns gravados rupestres; outras, nas súas inmediacións.
O obxectivo das primeiras é
localizar evidencias de actividades –rituais ou domésticas- que se produxeran
ao pé dos gravados. O obxectivo das segundas é documentar a existencia de
asentamentos, nas proximidades dos petroglifos.
No Parque Arqueolóxico, houbo unha
intensa actividade construtiva;
atopáronse:
* Restos estruturais, pertencentes
a diferentes CABANAS, como PAVEMENTOS e BURATOS, para postes.
* Numerosas FOSAS.
* Un SILO, para a
almacenaxe de gran ou outro material.
Para poder ter unha visión máis
ampla de como se desenvolvía a vida cotiá naquela época, cómpre analizar restos
de diferente natureza; aparte dos arqueólogos, traballan:
* EDAFÓLOGOS, que estudan
o solo, na busca de datos sobre o clima,
animais e plantas.
* PALINÓLOGOS, que son
biólogos botánicos que estudan pole e esporas, no solo.
* ANTRACÓLOGOS, estudosos
de restos de carbóns e madeiras de xacementos arqueolóxicos.
8.- REXISTRAR E DOCUMENTAR PETROGLIFOS.
Para o rexistro dos
motivos gravados, hai varios sistemas: de contacto (fretado con papel carbón, e
calco sobre plástico), estereofotogrametría e escáner láser 3D, de última
xeración.
8.1.- SISTEMAS DE CONTACTO.
Á marxe do sistema
empregado, cumpriméntanse FICHAS DE REXISTRO, onde se recolle información
relativa a:
*Os
GRAVADOS (motivos, técnica, profundidade, estado de conservación…).
*O
SOPORTE (material, orientación, inclinación, conservación…).
*CONTORNA
INMEDIATA (vexetación, riscos e ameazas…).
*TOPOGRAFÍA
(localización exacta, e configuración da rocha; modelado dixital do terreo).
8.1.1.- FRETADO CON PAPEL CARBÓN.
Ponse papel branco
verxurado, directamente, sobre a rocha, fretando con papel carbón sobre a
superficie, para capturar a textura do soporte, e deixar sen remarcar
os surcos das figuras.
8.1.2.- CALCO SOBRE PLÁSTICO.
En Galicia, este
sistema adáptase mellor ao soporte granítico, e consiste xusto no contrario:
remarcar o surco das figuras, e non a textura darredor.Énchese o interior dos surcos cunha
pasta de xiz diluido, ou ben debuxando con xiz sobre o surco. Despois, ponse
unha lámina de polivinilo transparente, de pouco espesor, directamente sobre o
soporte, e úsanse retuladores indelebles, de grosores e cores diferentes, para
rexistrar tanto os motivos gravados coma as particulariedades (fendas, gretas,
placas…) do soporte.
O ÚLTIMO PASO é a dixitalización dos
calcos –acadados por calquera dos dous sistemas- escanéandoos; ademais, a
información recollida pasa por un programa de tratamento de gráficos;
finalmente, toda a investigación é volcada nunha base de datos.
8.2.- NOVAS TECNOLOXÍAS.
Nos últimos anos,
contamos con modernas técnicas coma:
*
O ESCÁNER LÁSER 3D.
* A FOTOGRAMETRÍA
DIXITAL.
Incorporan gran precisión e exactitude,
permiten rexistrar os gravados e o seu soporte, e xerar modelos
tridimensionais, para facer réplicas, catálogos e visitas virtuais.
9.- LABORATORIO DA PAISAXE: CIENCIAS, EN AXUDA DA
ARQUEOLOXÍA.
O coñecemento arqueolóxico é
interdisciplinar, e precisa das aportacións doutras disciplinas científicas,
como, por exemplo:
* ANTROPOLOXÍA.
* ETNOGRAFÍA.
* HISTORIA DA ARTE.
* ARQUEOASTRONOMÍA, que estuda a
correlación entre a evidencia material (gravados,
localización de menhires, etc.) e a posición dos astros, no ceo, na época da
súa realización.
* XEOMORFOLOXÍA, que estuda a evolución
e transformación da paisaxe.
* EDAFOLOXÍA, que estuda os
componentes físicos, químicos e biolóxicos do solo (minerais, vexetais e
animais).
* PALINOLOXÍA, que estuda poles e
esporas.
* ANTRACOLOXÍA, que estuda os
carbóns e madeiras.
* ARQUEOZOOLOXÍA, que estuda a fauna
dun xacemento arqueolóxico, tanto animais DOMÉSTICOS
(ovellas, cabuxas, porcos, cabalos e cans) coma SALVAXES (cervos, xabarís,
aves, reptis, espiñas de peixes, cunchas de moluscos…). Atendendo ao grupo animal
en estudo, hai varias especialidades: macrofauna, microfauna, ictiofauna (peixes),
malacofauna (moluscos)…
Especialmente relevantes son, tamén,
os SISTEMAS DE DATACIÓN ABSOLUTA, coma o radiocarbono ou carbono 14, que serve
para datar materiais de natureza orgánica (humanos, animais ou vexetais).
10.- A PRODUCIÓN DE ALIMENTOS.
10.1.- AGRICULTURA.
Dende o III milenio A.C., a
agricultura está consolidada: aparecen, nos xacementos, elementos de moenda,
estruturas de almacenaxe e recipientes cerámicos de maior capacidade.
Cultívase:
*
TRIGO.
*
CEBADA.
*
NABOS.
*
LEGUMINOSAS: fabas, lentellas e chícharos.
10.2.- COLLEITA
DE FROITOS.
Collen froitos silvestres,
principalmente LANDRAS e AVELÁS.
10.3.- GANDARÍA.
Dende o III milenio A.C., xa manexan:
* OVICÁPRIDOS (ovellas e
cabuxas).
* BÓVIDOS (vacas).
* SUIDOS (porcos).
* ÉQUIDOS (cabalos).
* CÁNIDOS (cans).
Por estas datas, os animais deixan de
ser utilizados, exclusivamente, para o consumo de carne, e comeza, así, a
REVOLUCIÓN DOS PRODUTOS SECUNDARIOS:
* LEITE. * QUEIXO. * MANTEIGA.
10.4.- CAZA.
Hai unha importante actividade
cinexética:
* CERVO. * CORZO. * XABARÍN. *
COELLO.
11.- FABRICANDO OBXECTOS: TEXTIS E UTIS.
11.1.- TÉXTIL.
* Procesado de fibras animais: LÁ e
COIRO.
* Procesado de fibras vexetais: LIÑO.
* TEARES: atopáronse pesos
de tear (facían teas, para vestir).
* CESTERÍA: tecían e
trenzaban as fibras de diferentes especies vexetais, de xeito moi similar ao da
cestería tradicional galega.
11.2.- UTIS
VARIOS.
11.2.1.- VASOS CERÁMICOS.
Presentan alisados
e bruñidos.
En canto á FORMA, hainos con formas
esféricas ou semiesféricas simples; outros, máis evolucionados, integran fondos
planos e perfís en S.
En canto á DECORACIÓN, hai cacharros
pintados, recipientes inciso-metopados de tipo Penha, vasos campaniformes, e
con decoración plástica.
11.2.2.-
UTIS DE PEDRA.
O material máis
utilizado é o CUARZO, pero, tamén abunda o CRISTAL DE ROCHA, CUARCITA, PIZARRA
e o SÍLEX.
Elabóranse, mediante TALLA:
* RAEDEIRAS (lasca con un
ou máis bordos retocados con incisións, para raer o coiro).
* BURÍS.
* RASPADORES.
* PUNTAS DE FRECHA.
Hai, ademais, utis PULIMENTADOS de GRANITO, ANFIBOLITA, ESQUISTO ou CUARCITA:
* DURMINTES E MOVENTES
(partes do muíño de man).
* FERRAMENTAS DE FÍO
CORTANTE (para tala e traballo sobre madeira, coma MACHADAS, AZUELAS –machadas
pequenas, para desbastar madeira- e GUBIAS –para labrar madeira-).
* OBXECTOS DE ADORNO.
* ÍDOLOS.
11.2.3.-
METALURXIA.
Presenta afinidades
con IRLANDA, SUR DE INGLATERRA ou a BRETAÑA FRANCESA, o que evidencia a
existencia de contactos, a longa distancia, hai xa 5.000 anos.
Hai predominio do COBRE en:
* MACHADAS CHAS.
* CINCEIS.
* ALABARDAS.
* PUÑAIS DE ESPIGO.
* PUNTAS PALMELA.
Máis tarde, abundan as ALEACIÓNS
Cu-Sn (COBRE-ESTANO), para a fabricación de ESPADAS.
11.2.4.-
ORFEBRERÍA.
Dende hai 5.000
anos, no noroeste peninsular, coñécense as dúas técnicas de traballo do OURO:
* LAMINADO.
* FUNDICIÓN DE PEZAS
MACIZAS.
12.- ARQUITECTURAS, PARA A VIDA E A MORTE.
Hai un gran
contraste entre os materiais seleccionados, para erixir as moradas de vivos e
mortos:
* MATERIAIS PERECEDEIROS,
para construir poboados.
* MATERIAIS PÉTREOS
DURADEIROS, para levantar monumentos funerarios.
12.1.- ARQUITECTURA,
PARA A VIDA.
12.1.1.- O POBOADO.
Hai POBOADOS xunto ao mar, pero,
xeralmente, se sitúan en TERRAS ALTAS, próximos a cuencas de recepción (ríos
grandes) e a braña (pasto fresco, durante todo o ano).
Realizaban un PROCESO DE
ACONDICIONAMENTO do espazo ocupado (rebaixe e nivelación do chan).
O espazo ocupado atópase delimitado
por unha profunda ZANXA, que soportaba unha EMPALIZADA.
12.1.2.- ESTRUTURAS INTERIORES.
Hai CABANAS rectangulares, aínda que
predominan as CIRCULARES:
* De tamaño pequeno, para
vivendas.
* De maior tamaño, para
xuntanzas da comunidade.
Ademais das vivendas en si, atópanse
FOGARES –PARA O LUME-, ESTRUTURAS DE COMBUSTIÓN, FOSAS e SILOS.
Como parte do SISTEMA CONSTRUTIVO,
aparecen: buratos, para postes; parénteses; zanxas, etc.
12.2.- ARQUITECTURA,
PARA A MORTE.
Hai 5.000 anos,
comézanse a CLAUSURAR os accesos aos DÓLMENES (monumentos de corredor; tumbas
comunitarias).
No seu lugar, aparecen SOLUCIÓNS
FUNERARIAS DE PEQUENO PORTE, que anuncian novas formas de vida social, baseadas
na preeminencia do poder individual:
* TÚMULOS TÉRREOS, SEN
ESTRUTURA INTERNA (simples fosas).
* “CAIRNS” (túmulo
cónico, feito con pedras).
* CISTAS.
12.2.1.- AS CISTAS.
Na Idade do Bronce,
é o soterramento máis característico. Trátase de PEQUENAS CAIXAS, realizadas
con lousas de pedra, e sepultadas baixo terra.
Ás veces, no seu interior, hai ricos
ENXOVAIS (“ajuares”): vasos cerámicos, armamento metálico, brazais de arqueiro
e adornos en ouro e prata.
Nas paredes interiores, tamén soen
aparecer GRAVADOS (deseños xeométricos coma zigzags e ondulados).
13.- PEDRA CONTRA PEDRA.
O GRANITO é o soporte fundamental
elixido, para gravar os petroglifos, aínda que hai algúns exemplos sobre
ESQUISTO e PIZARRA.
O GRAVADO é a técnica empregada,
mediante percusión con outro obxecto máis duro có soporte, coma o CUARZO ou a
CUARCITA.
Os SURCOS obtidos son anchos e pouco
profundos, presentando un PERFIL en “U” MOI ABERTO. No estudo da técnica de
execución, hai quen defende o uso da percusión directa; e outros, que
avogan polo emprego dunha percusión indirecta.
Os PASOS aproximados serían os
seguintes:
1º) Deliñado da figura a gravar, cunha pequena lasca de cuarzo.
2º) Percusión directa,
cun percutor de cuarzo.
3º) Abrasión, cun pequeno canto de cuarcita, para regularizar e suavizar o surco.
3º) Abrasión, cun pequeno canto de cuarcita, para regularizar e suavizar o surco.
14.- O CERVO, O SEÑOR DO BOSQUE.
A través do estudo da arte rupestre,
podemos penetrar na mente dos homes e mulleres do Neolítico Final e da Idade do
Bronce, comprendendo mellor os grupos humanos que os crearon.
14.1.- BESTIARIO.
No bestiario plasmado nos
petroglifos galegos, hai OFIDIOS (serpes), CÁNIDOS (cans), ÉQUIDOS (cabalos) e,
sobre todo, CERVOS (centos deles!).
14.1.1.- REPRESENTACIÓN DE CERVOS.
Os cervos, ás
veces, semellan ESTÁTICOS, coa babeza baixa, coma se estiveran a pastar, pero o
habitual é que estean EN MOVEMENTO.
Con frecuencia, represéntanse, nun
mesmo panel, VARIOS CERVOS (téndense a aliñar e desprazar, NA MESMA DIRECCIÓN).
É usual a plasmación de actitudes
propias do PERÍODO DE CELO deste animal (o cal ocorre a comezos do outono):
* CERVOS MACHOS ADULTOS BERREANDO:
* CERVOS MACHOS ADULTOS BERREANDO:
* Cabeza e
cornas desprazadas cara atrás.
* Pescozos
desproporcionadamente longos.
* Falos
desproporcionados.
* ANIMAIS ULISCANDO XENITAIS.
* ANIMAIS ULISCANDO XENITAIS.
* ANIMAIS COPULANDO.
* MACHOS LOITANDO,
ENTRECRUZANDO AS CORNAS.
14.2.- CAZADORES
E XINETES.
As esceas cinexéticas máis
explícitas inclúen unha ou varias figuras humanas, blandendo ARMAS ARROXADIZAS,
perseguindo ou lanceando cervos.
Na “Laxe dos Carballos” (Campo
Lameiro, Pontevedra), a figura principal, un gran cervo macho, ten ata seis
LANZAS CRAVADAS sobre o seu lombo, e unha especie de colar, sobre o seu
pescozo.
Aínda que escasas, tamén existen
representacións de MONTA DE CERVOS, aínda que o habitual é que o animal montado
sexa un CABALO (doadamente recoñecible pola súa longa e espesa cola).
14.3.- ARMAS E
GUERREIROS.
Nos nosos petroglifos, aparecen
representados:
* ÍDOLOS (CON TATUAXE
FACIAL).
* ARMAS.
A inclusión de representacións de
armas metálicas reflicte A CRECENTE IMPORTANCIA DO BÉLICO entre os grupos
humanos: PUÑAIS, ESPADAS, ALABARDAS e ESCUDOS.
ENFATÍZASE a PRESENZA das ARMAS, de
varios xeitos:
* TAMAÑO DESPROPORCIONADO
* VARIAS ARMAS ALIÑADAS
COA PUNTA CARA ARRIBA
* DISPOSICIÓN ALTERNA DE
PUÑAIS
ENFATÍZASE a lexitimación da
PREEMINENCIA SOCIAL do GUERREIRO, de varios xeitos:
* ESCEA DE CAZA ARREDOR
DUN GUERREIRO: en “Nabal de Martiño” (Ponte Caldelas, Pontevedra); o guerreiro,
na posición central, porta armas.
* GUERREIRO, CON
EXPLÍCITO ÓRGANO SEXUAL, ASOCIADO A VARIOS CERVOS: en “Siribela”.
* Noutros focos europeos,
aparecen FIGURAS MASCULINAS, EXHIBINDO ARMAS que se depositan como ENXOVAL, nos
soterramentos de varóns.
15.- NOVOS ENIGMAS.
O UNIVERSO
SIMBÓLICO reflictido nos petroglifos é un SISTEMA DE COMUNICACIÓN, para
almacenar, transmitir e recuperar información relativa ao mundo social e
natural.
Crese que, ao pé dalgúns
petroglifos:
* Terían lugar
ACTIVIDADES ou ACONTECEMENTOS RELEVANTES, para a comunidade.
* Contaríanse NARRACIÓNS
ou HISTORIAS necesarias, para a COHESIÓN e PERVIVENCIA do grupo.
15.1.-
MAXIA E SIMBOLISMO.
As explicacións sobre a arte
rupestre figurativa baséanse, sobre todo, na TEORÍA PANCINEXÉTICA (caza),
porque:
* Hai inequívocas esceas
de caza, nos gravados.
* Os petroglifos aparecen
en áreas de paisaxe permanentemente encharcadas ás que acode o gando a pastar.
* Hai gravados de deseños
semellantes a trampas -para cazar
animais- e a apriscos -para pechalos-.
A teoría pancinexética engloba dous
aspectos fundamentais: MAXIA e SIMBOLISMO.
15.1.1.- MAXIA.
Crían que, a través dos actos
representados na arte, se producían efectos similares, no mundo real. Así,
aparecen figuras de animais, con lanzas cravadas sobre o seu lombo, e, tamén,
cervas grávidas (preñadas). Propiciaríase, deste xeito, a CAZA e a FECUNDIDADE
destes animais.
15.1.2.- SIMBOLISMO.
A frecuente presenza de cervos, nos
nosos petroglifos, vincúlase á relación simbólica destes animais coa
FECUNDIDADE, O SOL E A MORTE.
15.1.2.1.- A FECUNDIDADE.
En outono, comeza a berrea dos
cervos machos, que buscan chamar a atención das femias, para copular. É o
momento en que teñen a cornamenta completa, estiran o pescozo, berrean e, a
menudo, loitan contra outros machos. Todos estes elementos son representados,
nos petroglifos, como SÍMBOLOS de fecundidade.
15.1.2.2.- O SOL.
Ao comezar o inverno, os cervos
perden, cada ano, as súas cornas. Comezarán medrar, pouco despois, de xeito
que, para a primavera, volven estar completos (aínda que cubertos dunha pelusa,
que se irán quitando eles mesmos, ata estar, de novo, en plena forma, para
antes do inverno).
Todo este PROCESO REXENERATIVO
coincide co proceso rexenerativo do sol, no ano. Para reforzar esta idea,
atopámonos con petroglifos de cervos en berrea, cuxas cornas amosan TRECE
RAMIFICACIÓNS, simbolizando as TRECE LÚAS que hai nun ano solar completo.
No SOLSTICIO DE INVERNO (21 de
decembro), sábese que os nosos antergos percibían o proceso que se daba no ceo coma
a MORTE DO SOL.
A palabra “solsticio” vén do latín
sol + sistere ("quedarse quieto"), e alude ao instante en que o sol
chega ao seu punto máis alto no ceo -dende a nosa perspectiva-, e, en
apariencia, parece deterse, durante tres días – parecendo estar morto-, para
volver cambiar de posición, coma se dun novo nacemento se tratase (ao amencer
do 24 de decembro). É o “Sol Invictus” dos romanos -e que tanto semella ao
nacemento de Xesús-.
De aí, tamén, que, culturalmente, se
asociara a Papá Noel, durante a madrugada do 24, con renos (cervos, gamos e renos
son equivalentes, no seu valor simbólico rexenerativo) e con nenos (símbolo dun
novo comezo).
15.1.2.3.- A MORTE.
Relacionado co
anterior simbolismo da morte do sol, o CERVO leva asociado, tamén, un
simbolismo relativo á morte en xeral. É considerado un ANIMAL PSICOPOMPO:
condutor das almas dos mortos cara o outro mundo.
O cervo aparece en moitas das
versións do famoso MITO EUROPEO DA CAZA SALVAXE: unha especie de Santa Compaña
que surca os ceos, no solsticio de inverno ou en noites de tormenta, levando as
almas dos defuntos consigo.
Odín, o deus nórdico, surcaba os
ceos, na súa xornada de caza salvaxe, acompañado de Sleipnir: un marabilloso
cabalo voador de oito patas (que, á súa vez, simbolizaban os oito ventos que
sopran dende os seus respectivos puntos cardinais).
O feito de que sexan oito os renos
de Papá Noel non é casualidade.
15.2.-
TRANSITANDO ENTRE DOUS MUNDOS.
15.2.1.- CHAMANISMO.
Nos últimos anos, estánse a vincular
distintas manifestacións da arte prehistórica coas prácticas chamánicas.
Detrás do chamanismo, está presente
unha COSMOGONÍA que concibe a existencia de varios mundos superpostos ou paralelos,
e a presenza de INDIVIDUOS CAPACES DE TRANSITAR entre un e outro, EN ESTADO DE
TRANCE, para interpretar os acontecementos, e influir no seu desenvolvemento.
15.2.2.- VIAXES, EN ESTADO DE
TRANCE.
A sensación de viaxar, a través dun
túnel ou torbellino, e de penetrar nas rochas, a través das súas fracturas
naturais, son experiencias propias do trance.
Nos nosos petroglifos, hai numerosos
animais representados coma se estivesen entrando ou saíndo dunha combinación
circular, ou penetrando no interior da rocha, a través dunha greta ou fisura.
15.2.3.- DESEÑOS XEOMÉTRICOS COMA
IMAXES ENTÓPTICAS.
Sinxelos deseños xeométricos, en
petroglifos galegos (cazoletas, círculos simples, heliomorfos –forma de sol-,
ondulantes ou reticulados –as famosas ventaniñas-) teñen sido equiparados a
imaxes entópticas (producidas en estados alterados de conciencia).
A reiteración, deformación e
sensación de movemento, propios das alucinacións, pódense observar en
combinacións circulares de petroglifos galegos.
.jpg)
15.2.4.- SUSTANCIAS PSICOTRÓPICAS,
AO PÉ DOS PETROGLIFOS.
Estas analoxías formais entre os
estados alterados de conciencia e os petroglifos galegos vense reforzadas pola
identificación, nalgúns xacementos da Prehistoria recente do noroeste
peninsular, ao pé dos petroglifos, de diferentes sustancias psicotrópicas, e
que puideron ter sido inxeridas, para inducir as alucinacións.
Aparecen, por exemplo, cápsulas de Papaver Somniferum, nalgúns deles; e
noutros, un dos seus compoñentes
activos: a hiosciamina.
15.3.- PETROGLIFOS:
FERRAMENTAS DE MANIPULACIÓN SOCIAL?
En toda Europa, durante o Neolítico
e a Idade de Bronce, prodúcese unha acentuación da desigualdade e da asimetría
social, un inusitado interese polo armamento e unha crecente énfase no poder
individual e no masculino.
Aparecen as chamadas “rochas
panoplia”, onde se amosa unha ampla mostra de armamento propio da época
(puñais, espadas e alabardas, coas puntas cara arriba, xunto a figuras
escutiformes –escudos-), como se formasen parte dunha comitiva ou desfile.
Especialmente significativo é que,
ao pé de todas estas rochas, se abren amplas superficies chas e paisaxes
abertas, idóneas para a realización de actividades de carácter ritual.
Os petroglifos convértense, así, en
ferramentas de manipulación social: un mecanismo para a produción e a
reprodución da asimetría social; un recurso ideolóxico dos grupos sociais
hexemónicos, para lexitimar e naturalizar unha visión do mundo social, na que
se priorizan os intereses dos guerreiros.
16.-
A CONSERVACIÓN DA MEMORIA. PETROGLIFOS: UN PATRIMONIO AMEAZADO.
O biodeterioro é un dos problemas
que afecta, de xeito grave, aos petroglifos, xa que acentúa a degradación
progresiva –física e química- da rocha.
Os AXENTES BIOLÓXICOS son diversos:
fungos, algas, liques, bacterias, briofitos e plantas vasculares.
Nos últimos tempos, a ACCIÓN HUMANA
está a ser determinante, neste deterioro:
* INCENDIOS FORESTAIS.
* ABANDONO DO MONTE.
* TRABALLOS DE CANTERÍA
TRADICIONAL.
* ACCIÓNS VANDÁLICAS.
De todos eles, o que ten máis
repercusións é o LUME. As altas temperaturas alcanzadas na combustión provocan
un intenso fenómeno de TERMOCLASTIA (responsable do desprendemento de placas, e
a conseguinte perda irremediable de figuras).
En canto ás ACCIÓNS VANDÁLICAS,
debemos lembrar que o remarcado do surco con fragmentos de pedra ou ladrillo
ocasiona danos irreversibles. Non digamos os grafitis…
Só a través do aprezo e a promoción
de actitudes positivas cara a conservación, é posible garantizar a transmisión
ás xeracións futuras dos petroglifos e a paisaxe na que, unha vez, atoparon o
seu sentido. Realmente, non é o seu dereito. É a nosa obriga.
Comentarios
Publicar un comentario